Χρήση "Ναρκωτικών" Ουσιών + Έλληνες έφηβοι (1984-2003)

Η χρήση ψυχοδραστικών ουσιών όπως είναι το τσιγάρο, το αλκοόλ, οι λεγόμενες «εισπνεόμενες ουσίες» και οι παράνομες ουσίες που έχουμε συνηθίσει να ονομάζουμε «ναρκωτικά» αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες. Στη χώρα μας, η επικράτηση της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών άρχισε να αντιμετωπίζεται ως σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας από τις αρχές της δεκαετίας του '90 όταν έγιναν ορατές και στην Ελλάδα οι σοβαρότατες συνέπειες από τη χρήση τους.

Αντίστοιχα και η έρευνα για την επικράτηση της χρήσης των ναρκωτικών στην Ελλάδα είναι σχετικά πρόσφατη. Συγκεκριμένα το 1984 μια ομάδα επιστημόνων της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών διεξήγαγε την πρώτη πανελλαδική έρευνα για την επικράτηση της χρήσης ουσιών στο γενικό και μαθητικό πληθυσμό. Έκτοτε, οι πανελλαδικές έρευνες επαναλαμβάνονται σε τακτικά χρονικά διαστήματα κυρίως από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ), ενώ από το 1994 στοιχεία που αφορούν την επικράτηση της χρήσης στην Ελλάδα συγκεντρώνονται από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (Ε.Κ.ΤΕ.Π.Ν.) και παρουσιάζονται στις ετήσιες εκθέσεις για την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ελλάδα.

Η εκτίμηση για την επικράτηση της χρήση ψυχοδραστικών ουσιών πραγματοποιείται κυρίως μέσα από επιδημιολογικές μελέτες που γίνονται σε αντιπροσωπευτικά δείγματα που γενικού πληθυσμού και των μαθητών και καλύπτουν το σύνολο των περιπτώσεων και όχι μόνο εκείνες που γίνονται γνωστές στις ειδικές υπηρεσίες (π.χ. θεραπευτικά προγράμματα για εξαρτημένους). Μέσα από επιδημιολογικές έρευνες που διεξάγονται με έγκυρη και αξιόπιστη μεθοδολογία έχουμε την ευκαιρία τόσο να πληροφορηθούμε για τα ποσοστά χρήσης των νόμιμων και παράνομων ουσιών στην Ελλάδα, όσο και για τη συσχέτιση της χρήσης με ψυχοκοινωνικούς ή κοινωνικοπολιτιστικούς παράγοντες και για τις μεταβολές τους στο χρόνο.

Η ρεαλιστική εκτίμηση της επικράτησης της χρήσης, ιδιαίτερα στο μαθητικό πληθυσμό, έχει και μια ξεχωριστή αξία για την πρόληψη καθώς επηρεάζει τη συμπεριφορά των νέων ανθρώπων και των γονέων τους.

Σύμφωνα με την κοινωνική ψυχολογία, η άποψη που έχουμε για το πόσο διαδομένη είναι μια συμπεριφορά επηρεάζει την πρόθεσή μας να ασπαστούμε τη συγκεκριμένη συμπεριφορά. Έτσι για παράδειγμα, αν οι νέοι άνθρωποι πιστεύουν ότι «οι περισσότεροι νέοι» κάνουν χρήση κάνναβης, είναι πιο πιθανό να το δοκιμάσουν και οι ίδιοι. Διαστρεβλώσεις της επικράτησης της χρήσης ναρκωτικών για λόγους εκφοβισμού ή εντυπωσιασμού έχουν επομένως αρνητικές συνέπειες στους νέους. Είναι σημαντικό η χρήση ψυχοδραστικών ουσιών να συζητείται μέσα από αξιόπιστα και έγκυρα στοιχεία.

Διαχρονικά στοιχεία για την επικράτηση της χρήσης νόμιμων και παράνομων ουσιών στο μαθητικό πληθυσμό:



Η χρήση παράνομων ουσιών στους έφηβους (14-18 χρονών):

Η χρήση παράνομων ουσιών (ναρκωτικών) ξεκινά συνήθως στην εφηβεία και αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για την ψυχοκοινωνική υγεία
- 1 στους 10 μαθητές 14-18 χρονών έχει δοκιμάσει οποιασδήποτε παράνομη ουσία
- Στην ηλικία των 18 ετών, 2 στους 10 έφηβους αναφέρουν εμπειρία χρήσης κάνναβης.
- Ο αριθμός των αγοριών είναι διπλάσιος σε σχέση με τα κορίτσια
- Η πιο διαδομένη παράνομη ουσία είναι η κάνναβη (9,5%)

Λόγοι αποφυγής της χρήσης ουσιών:

Οι περισσότεροι έφηβοι (53,7%) δηλώνουν ότι ο κύριος λόγος για τον οποίο δε θα έπαιρναν ναρκωτικά είναι οι αρνητικές συνέπειες για την υγεία τους και ο φόβος της εξάρτησης.
Ο αμέσως επόμενος λόγος είναι ότι δε βρίσκουν ευχαρίστηση ή δεν τους έλκει η ιδέα - και ένα σημαντικό μέρος των εφήβων δηλώνει ότι είναι ενάντια στις αρχές τους.
Σημαντικό είναι ότι διαπιστώνεται μια τάση για μείωση της χρήσης την τελευταία 5 ετία (από 12,5% στα 9,5%) και επίσης ότι οι έφηβοι που πιστεύουν ότι η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών είναι ακίνδυνη ή ελαφρά επικίνδυνη μειώθηκαν σημαντικά.





Η μείωση της χρήσης που παρατηρείται την τελευταία πενταετία φαίνεται να συνδέεται με την αύξηση του αριθμού των εφήβων που αντιλαμβάνονται τους κινδύνους από τη χρήση ουσιών.



Κατάχρηση νόμιμων ουσιών:
Η κατάχρηση νόμιμων ουσιών αφορά την πρόθεση αλλαγής της διάθεσης με τη χρήση ψυχοδραστικών φαρμάκων χωρίς ιατρική συνταγή και τη χρήση «εισπνεόμενων ουσιών» (χρήση οργανικών διαλυτών).

Το 2003 το 13,4% εφήβων 14-18 χρονών δηλώνει ότι χρησιμοποίησε εισπνεόμενες ουσίες έστω μια φορά. Η χρήση εισπνεόμενων ουσιών είναι περισσότερο διαδεδομένη στους έφηβους 15-16 χρονών και περισσότερο στα αγόρια από ότι στα κορίτσια. Το ποσοστό αυτό παραμένει σταθερό τα τελευταία χρόνια

Το 3,9% των εφήβων 14-18 χρονών έχει κάνει χρήση ηρεμιστικών/ υπνωτικών χαπιών χωρίς ιατρική συνταγή, με μεγαλύτερο ποσοστό στα κορίτσια.

Το κάπνισμα στους έφηβους:
Μπροστά στο κίνδυνο των ναρκωτικών συχνά ακούμε τους γονείς να λένε ότι δεν πειράζει να καπνίζουν τα παιδιά τους, όμως με αυτόν τον τρόπο παραγνωρίζουν ότι το κάπνισμα είναι μια ισχυρή εξάρτηση και μια από τις σοβαρότερες επιδημίες του σύγχρονου πολιτισμού
- 1 στους 2 μαθητές (54%) 14-18 χρονών έχει καπνίσει έστω και μια φορά στη ζωή του (λίγο περισσότερο τα κορίτσια)
- 1 στους 4 μαθητές 14-18 χρονών (24,6%) καπνίζει καθημερινά � περίπου οι μισοί από αυτούς καπνίζουν πάνω από 10 τσιγάρα την ημέρα.
- Η μέση ηλικία έναρξης συστηματικού καπνίσματος είναι τα 15,2 έτη.
- Οι νέοι επηρεάζονται από το φιλικό τους περίγυρο. Συχνά ξεκινούν να καπνίζουν γιατί και οι φίλοι τους καπνίζουν ή επιλέγουν παρέες καπνιστών. Επίσης, οι νέοι καπνίζουν πιο εύκολα όταν πιστεύουν ότι οι γονείς τους, τους το επιτρέπουν
- Το κάπνισμα δε μειώθηκε ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια στους μαθητές , όμως σημαντικά λιγότερο έφηβοι θεωρούν σήμερα ακίνδυνο το κάπνισμα.

Η χρήση οινοπνευματωδών στους εφήβους:
Η χρήση οινοπνευματωδών είναι στη χώρα μας παραδοσιακά συνδεδεμένη με διάφορες εκδηλώσεις της κοινωνικής μας ζωής όπως είναι οι γιορτές ή τα γεύματα.
Άλλωστε η Ελλάδα είναι οινοπαραγωγός χώρα και επομένως οι τιμές των οινοπνευματωδών είναι προσιτές και η απόκτησή τους εύκολη, ανεξαρτήτως ηλικία.

Το αλκοόλ είναι ευρύτατα διαδομένο στους έφηβους:
- Το 95,8% των μαθητών 14-18 χρονών έχει πιει τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του αλκοόλ.
- 3 στους 10 μαθητές (28,2%) καταναλώνουν συχνά αλκοόλ (τουλάχιστον μια - δύο φορές την εβδομάδα) και αρκετά συστηματικά (τουλάχιστον 6 φορές τον τελευταίο μήνα)
- Στις προτιμήσεις των εφήβων πρώτα έρχονται τα «βαριά» ποτά, μετά η μπύρα και το κρασί.
- Με την κατανάλωση αλκοόλ οι νέοι επιδιώκουν να γίνουν πιο κοινωνικοί και να χαλαρώσουν.
- Παρόλο που η χώρα μας έχει χαμηλά ποσοστά κατάχρησης αλκοόλ σε σύγκριση με άλλες χώρες, της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρειάζεται να μας θορυβήσει ότι η συστηματική χρήση αλκοόλ καθώς και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (πάνω από 5 ποτά στην καθισιά) έχει αυξητική τάση στη χώρα μας.



Η χρήση ναρκωτικών (νόμιμων και παράνομων ουσιών) στους νέους είναι ένα θέμα το οποίο χρειάζεται να μας απασχολεί όχι όμως να μας τρομοκρατεί.

Είναι σημαντικό να έχουμε μια ρεαλιστική άποψη για το μέγεθος του προβλήματος. Οι υπερβολές του τύπου ότι οι περισσότεροι νέοι παίρνουν ναρκωτικά, δε βοηθούν ούτε στην επικοινωνία μας με τα παιδιά, και επιπλέον δημιουργούν την εντύπωση ότι πρόκειται για μια κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά.

Είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για τους νέους να πιστεύουν ότι η πλειοψηφία των συνομηλίκων τους κάνει χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών. Εύλογα θα πουν: Αφού οι περισσότεροι νέοι παίρνουν ναρκωτικά, γιατί να μην πάρω και εγώ;

Το γεγονός ότι τα ποσοστά είναι σχετικά χαμηλά στη χώρα μας, μας δίνει τη δυνατότητα να στραφούμε στην πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών.

Επίσης, το γεγονός ότι από το 1998 μέχρι σήμερα υπάρχει μια σαφή συγκράτηση του φαινόμενου στους μαθητές - όπου τα χρόνια αυτά αναπτύσσουν δράση και τα Κέντρα Πρόληψης - επιβεβαιώνει ότι η πρόληψη όχι μόνο είναι ουσιαστική, αλλά έχει και αποτελέσματα.

Πηγές:
«Η ετήσια έκθεση για την κατάσταση των ναρκωτικών και οινοπνευματωδών στην Ελλάδα» Ε.Κ.Τ.Ε.Π.Ν., 2004 ( www.ektepn.gr ),
«Η υγεία των εφήβων» Ε.Π.Ι.Ψ.Υ 2005 ( www.educational-center.gr )
http://www.pyxida.org.gr/